Շատերը գիտեն, թե ինչ է մարքեթինգը և ինչպես այն կարող է օգնել բիզնեսին։ Այսօրվա իրականության մեջ շատերն են զբաղվում մարքեթինգով և օգնում տարատեսակ ոլորտներին զարգանալու և դրական շարժ ունենալու գործում։
Որտեղի՞ց է եկել մարքեթինգը, ի՞նչ է նշանակում, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում և ի՞նչ խնդիրներ է լուծում։ Այս և շատ այլ հարցերի մասին կխոսենք ստորև։
Որտեղի՞ց է առաջացել մարքեթինգ բառը։
Մարքեթինգ նշանակում է շուկայում գործել։ Այն առաջացել է անգլերեն marketing բառից։
Չնայած լեզվաբանները դեմ են այս բառի գործածությանը և հորդորում են օգտագործել շուկայագիտություն, շուկայաբնություն կամ շուկայավարություն բառերը, սակայն այս բառերը լիարժեք չեն արտահայտում վերոնշյալ բառի իմաստը և բովանդակությունը։
Մարքեթինգ հասկացությունը առաջին անգամ շրջանառության մեջ է մտել 1902 թվականին, սակայն առավել լայն կիրառություն այն ստացել է 1950-ականների սկզբից։
Գոյություն ունի մարքեթինգի շուրջ 2000 սահմանում, բայց առավել ընդունված են համարվում հետևյալ երկու սահմանումները՝
Ըստ ամերիկյան մարքեթինգային ասոցիացիայի՝ «Մարքեթինգը ապրանքների, ծառայությունների, կազմակերպությունների, մարդկանց, տարածքների և գաղափարների պահանջարկի կանխատեսումն է, կառավարումը և բավարարումը փոխանակման միջոցով»։
Ըստ Ֆիլիպ Կոտլերի՝ «Մարքեթինգը մարդկային գործունեության մի ձև է, որն ուղղված է մարդկային կարիքների և պահանջմունքների բավարարմանը՝ փոխանակման միջոցով»:
Կան նաև մի քանի այլ սահմանումներ, ինչպիսիք են՝ «Մարքեթինգը գլոբալ պահանջարկի ձևավորման և դրա հետագա բավարարման փիլիսոփայություն է»:
Մարքեթինգի զարգացման էվոլյուցիա
Մարքեթինգը, որպես գիտություն, անցել է զարգացման մի շարք փուլերով, որոնք ներկայացված են ստորև՝
- 1870 թվականից 1930 թվական՝ արտադրության ժամանակաշրջան
- 1930 թվականից 1950 թվական՝ վաճառքի ժամանակաշրջան
- 1950 թվականից 1980 թվական՝ շուկայի կողմնորոշման ժամանակաշրջան
- 1980 թվականից առ այսօր՝ մարքեթինգային գաղափարի կողմնորոշման ժամանակաշրջան
Մարքեթինգի զարգացման ընթացքում ձևավորվեցին հետևյալ ենթաճյուղերը՝
- Ծառայությունների և սպասարկման ոլորտի մարքեթինգ
- Արդյունաբերական մարքեթինգ
- Զբոսաշրջային ոլորտի մարքեթինգ
- Բանկային մարքեթինգ
- Գլոբալ մարքեթինգ
- Էլեկտրոնային կամ ինտերնետ մարքեթինգ և այլն:
Մարքեթինգի օբյեկտները, ֆունկցիաները, նպատակները և խնդիրները
Մարքեթիգնի հիմնական նպատակը սպառողների կարիքների ու պահանջմունքների ճանաչման այնպիսի աստիճանի ապահովումն է, որի պայմաններում ապրանքները լիովին համապատասխանեն դրանց ու կարողանան իրենց «վաճառել»:
Մարքեթինգի հիմնական գործառույթը. ապառողների պահանջմունքների բացահայտումն է, դրանց բավարարումը և վերարտադրությունը՝ ընկերության համար հարմար տարբերակով: Այսպիսով, մարքեթինգի արդյունքը «գնմանը հակված սպառողն է»:
Մասնագետները առանձնացնում են մարքեթինգի 4 գործառույթներ, որոնք հետևյալն են.
- Վերլուծական գործառույթ- շուկայի, սպառողների, ֆիրմայի կառուցվածքի, ապրանքային տեսականու, ֆիրմայի ներքին միջավայրի ուսումնասիրություն։
- Արտադրական գործառույթ- նոր ապրանքների արտադրության կազմակերպում և նոր տեխնոլոգիաների մշակում, նյութատեխնիկական մատակարարման կառավարում, պատրաստի արտադրանքի որակի և մրցունակության կառավարում։
- Իրացման կամ վաճառքի գործառույթ- ապրանքաշարժի համակարգի կազմակերպում, սպասարկման, իրացման, խթանման և պահանջարկի համակարգի ձևավորման կազմակերպում, նպատակաուղղված ապրանքային և գնային քաղաքականության անցկացնում։
- Կառավարման և վերահսկման գործառույթ- ֆիրմայի ռազմավարական և օպերատիվ պլանավորման կազմակերպում, մարքեթինգի կառավարման տեղեկատվական ապահովում, մարքեթինգի կոմունիկացիոն ենթագործառույթ, մարքեթինգի վերահսկման կազմակերպում։
Մարքեթինգի կառավարման ավանդական և ժամանակակից հայեցակարգեր
Մարքեթինգն ունի հետևյալ կառավարման ավանդական հայեցակարգերը.
- Արտադրական հայեցակարգ — Այս հայեցակարգը հիմնված է այն փաստի վրա, որ սպառողները, որպես կանոն, նախապատվությունը տալիս են էժան և հասանելի ապրանքներին։
- Ապրանքային հայեցակարգ — Այս հայեցակարգի հիմքում ընկած է այն ենթադրությունը, որ սպառողները նախապատվությունը տալիս են բարձրորակ ապրանքներին, որոնք ընձեռում են լավագույն կամ նոր շահագործման պայմաններ։
- Կոմերցիոն ջանքերի ինտենսիվացման հայեցակարգ։
- Մարքեթինգի հայեցակարգ — Այս հայեցակարգը ենթադրում է, որ կազմակերպության հաջողության գրավականը սպառողական արժեքների ստեղծման, դրանք նպատակային շուկաներին մատակարարման և կոմունիկացիների ձևավորման գործընթացներում մրցակիցներից ավելի արդյունավետ մեթոդների, ռազմավարությունների և քաղաքականության մշակումն ու իրագործումն է:
Որոշ մարքեթոլոգներ ավանդական են համարում նաև սոցիալ-էթիկական հայեցակարգը, սակայն այն մեծ մասամբ ներկայացվում է, որպես մարքեթինգի կառավարման ժամանակակից հայեցակարգ։
Մարքեթինգի ժամանակակից կառավարման հայեցակարգերն են.
- սոցիալ-էթիկական մարքեթինգի հայեցակարգ
- միջազգային մարքեթինգի հայեցակարգ
- փոխհարաբերությունների մարքեթինգի հայեցակարգ
Մարքեթինգային հետազոտություններ
Մարքեթինգային հետազոտությունը մարքեթինգային խնդիրների իդենտիֆիկացման և լուծման արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով տեղեկատվության համակարգված և օբյեկտիվ հավաքագրումն է:
Մարքեթինգային հետազոտությունները դասակարգվում են, այսպես՝
- հետազոտություններ, որոնք կատարվում են հիմնախնդրի բացահայտման համար
- հետազոտություններ, որոնք կատարվում են հիմնախնդրի լուծման համար
Մարքեթինգային հետազոտությունների պրոցեսը բաղկացած է 6 փուլերից՝
- հիմնախնդրի սահմանում
- հիմնախնդրի լուծման մոտեցման մշակում
- հետազոտությունների պլանի մշակում
- տեղեկատվության հավաքում կամ դաշտային աշխատանքներ
- տվյալների պատրաստում և դրանց վերլուծություն
- հաշվետվության պատրաստում և համապատասխան ներկայացում
Մարքեթինգային հետազոտության մեջ ներգրավված են 4 շահագրգիռ կողմեր՝ մարքեթոլոգ հետազոտողը, պատվիրատուն, ռեսպոնդենտը և հասարակությունը։
Մարքեթինգային հետազոտությունների ընթացքում ձեռք է բերվում համապատասխան տեղեկատվություն, որի վերլուծության հիման վրա կայացվում են որոշումներ։ Տեղեկատվությունը կարող է լինել առաջնային կամ երկրորդային։
Սովորաբար մարքեթինգային հետազոտության մեջ ներգրավված են 4 շահագրգիռ կողմեր՝ մարքեթոլոգ հետազոտողը, պատվիրատուն, ռեսպոնդենտը և հասարակությունը։
Փաստորեն մարքեթինգային հետազոտությունների ընթացքում ձեռք է բերվում համապատասխան տեղեկատվություն և դրա վերլուծության հիման վրա կայացվում են որոշումներ։ Տեղեկատվությունը կարող է լինել առաջնային կամ երկրորդային:
Առաջնային է այն տեղեկատվությունը, որը հավաքագրվում է առաջին անգամ՝ կոնկրետ հիմնախնդրի լուծման համար։ Այն կարող է հավաքագրվել որակական կամ քանակական հետազոտությունների միջոցով:
Երկրորդային է այն տեղեկատվությունը, որն արդեն ինչ-որ տեսքով գոյություն ունի, և հավաքված է եղել այլ նպատակներով կամ հիմնախնդիրների լուծման համար։ Այդպիսի տեղեկատվություն կարելի է ստանալ արտաքին (տպագրական տարբեր նյութեր, ինտերնետից և այլն) և ներքին (ֆիրմայի հաշվետվություններից, տեղեկատվական բազայից և այլն) աղբյուրներից։
Քանակական հետազոտություններ
Քանակական հետազոտությունները լինում են 2 տեսակ՝ նկարագրական և պատճառահետևանքային։ Առաջին տեսակը ընդգրկում է հարցում և դիտարկում՝ մեթոդները, իսկ երկրորդ խումբը՝ փորձարկում մեթոդը։
Որակական հետազոտություններ
Որակական հետազոտությունները նույնպես լինում են 2 տեսակ՝ ուղղակի և անուղղակի մեթոդներ։ Ուղղակի մեթոդները ընդգրկում են ֆոկուս խմբերի և խորացված հարցազրույցի մեթոդները, իսկ անուղղակի մեթոդները՝ ուրվագծային մեթոդների կիրառումը։
Այսքանով ավարտենք մարքեթինգի մասին մեր նյութի 1-ին մասը։ 2-րդ մասում կխոսենք հաջողված մարքեթինգային քայլերի մասին։
